Δύο επιφανείς αρχαιολόγοι του Κέιμπριτζ μιλούν για το αρχαιότερο Ιερό σε θαλάσσιο χώρο στον κόσμο, στις Κυκλάδες του 4.500 π.Χ
Μια σημαντική ανασκαφή για την παγκόσμια αρχαιολογία ολοκληρώθηκε πριν από λίγες ημέρες στην καρδιά του Αιγαίου Πελάγους. Η ανασκαφή που έγινε από ερευνητική ομάδα, με επικεφαλής αρχαιολόγους από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και το Ινστιτούτο Κύπρου αφορούσε το μικρό νησάκι του Δασκαλιού, στο δυτικότερο ακρωτήρι της νήσου Κέρου μια, άγνωστη στο ευρύ κοινό, μικρή νησίδα δίπλα ακριβώς από το ακατοίκητο αυτό πλέον νησί των Κυκλάδων και διεξήχθη κατόπιν άδειας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Στο χαμήλωμα της αυλαίας της ανασκαφικής περιόδου μίλησαν στο ραδιοφωνικό σταθμό του ΑΠΕ- ΜΠΕ, «Πρακτορείο 104,9 FM», ο διακεκριμένος αρχαιολόγος, ερευνητής και παλαιογλωσσολόγος Λόρδος Κόλιν Ρένφριου (Colin Renfrew) και ο δρ. Μάικλ Μπόιντ (Michael Boyd), αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου της Cambridge, οι οποίοι αναφέρθηκαν στα ευρήματα εκεί όπου βρίσκονταν ο προϊστορικός οικισμός του Δασκαλιού τις νέες ανακαλύψεις και τα πρώτα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν από τα όσα ανευθέρηκαν σε αυτή τη μορφολογικά σε σχήμα πυραμίδας νησίδα.
Για τον Λόρδο Renfrew, που στα 81 του χρόνια θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολόγους της προϊστορικής εποχής όλων των εποχών, η Κέρος δεν είναι ένα νέο πεδίο, αφού ξεκίνησε να ερευνά τους θησαυρούς της από τη δεκαετία του ’60, νεαρός επιστήμονας τότε. Μια έρευνα που κορυφώθηκε μέσα στο 2018, αποκαλύπτοντας νέα ευρήματα που αναμένεται να μελετηθούν στα επόμενα χρόνια. Ευρήματα που σύμφωνα με τον Βρετανό καθηγητή αποδεικνύουν πως η περιοχή του Κάβου στα δυτικά της Κέρου, όπως και το μικρό νησί του Δασκαλιού ήταν ένα ναυτικό ιερό, «ένα ναυτικό ιερό, το οποίο αποκαλύπτεται πως ήταν το αρχαιότερο ναυτικό ιερό στον κόσμο».
Οι φετινές ανασκαφές εστίασαν λοιπόν στη μια ευρύτερη περιοχή και αφορούσαν πιο ειδικά οικισμούς όπως αυτός του Δασκαλιού, που εκτιμάται πως 4500 χρόνια π.Χ, ήταν ενωμένος με το την περιοχή του Κάβου στην Κέρο, με δίοδο πάνω από το νερό, ενώ φαίνεται πως επιβεβαιώνουν την Κέρο ως επίκεντρο μιας ευρύτερης περιοχής των Κυκλάδων.
Αποθέσεις που μεταφέρθηκαν από διαφορετικά νησιά των Κυκλάδων στον Κάβο της Κέρου, σπασμένα ειδώλια, γλυπτά από κυκλαδικό μάρμαρο, τμήματα από σπασμένα μαρμάρινα βέλη, σπασμένα δοχεία αγγειοπλαστικής αποτελούσαν μέρος των ευρημάτων στη περιοχή. Τα ευρήματα αυτά μεταφέρονταν εκεί ήδη σπασμένα στην αρχαιότητα, για λόγους που είχαν σχέση με θρησκευτική λατρεία, ως προσφορές στον Κάβο γεωγραφικά το καλύτερο φυσικό λιμάνι του νησιού, με θέα στο βόρειο, το νότιο και το δυτικό Αιγαίο.
Οι φετινές ανασκαφές όμως απέδειξαν κάτι που οι αρχαιολόγοι κρίνουν επίσης ως σημαντικό, την ύπαρξη δικτύου και διαδικασιών μεταφοράς στο Αιγαίο τεσσεράμισι χιλιετίες προ Χριστού. «Το πιο σημαντικό όμως στοιχείο για εμάς ήταν πως τα κτήρια που βρισκόταν πάνω στο Δασκαλιό, ήταν κατασκευασμένα από καλής ποιότητας μάρμαρο και είχαν τοιχοποιία με στοιχεία μαρμάρινα. Όλο αυτό το μάρμαρο χρειαζόταν να εισαχθεί από τη Νάξο (…) έφεραν τόνους και τόνους μαρμάρου από τη Νάξο στο Δασκαλιό, ώστε να κατασκευάσουν τις δομές που βρίσκουμε εκεί» τόνισε ο Λόρδος Renfrew. Οι αρχαιολόγοι έμειναν δε ιδιαίτερα εντυπωσιασμένοι και από τις κατασκευές εκείνης της εποχής στο Δασκαλιό «με εντυπωσιακές σκάλες, σκάλες που πρόσφατα αποκαλύφθηκαν από την αρχαιολογική σκαπάνη.
Καταγραφή με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας
Σημαντική παράμετρος της ανασκαφικής προσπάθειας είναι και αυτή της χρήσης της πλέον σύγχρονης τεχνολογίας. «Αντί για τα κλασικά σχέδια που γίνονται με το χέρι χρησιμοποιούμε μια τεχνική που ονομάζεται ψηφιακή φωτογραμμετρία (σ.σ digital photogrammetry), τεχνική που μας επιτρέπει να δημιουργούμε τρισδιάστατα μοντέλα από καθετί που κάνουμε» εξηγεί επί του θέματος ο Dr. Michael Boyd, αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου Cambridge, ενώ τονίζει πως με τις νέες τεχνικές η ανασκαφή αποκτά πλήρη ψηφιακή απεικόνιση.
«Με αυτό τον τρόπο όταν θα θέλουμε να ξαναδούμε την ανασκαφή, να δούμε τις λεπτομέρειες, θα μπορούμε να δούμε σχεδόν τα πάντα, αφού σε διαστήματα μιας ώρας ή δύο γίνεται καταγραφή μέσα σε μια τρισδιάστατη (3D) πραγματικότητα» αναφέρει ο κ.Boyd. Κάθε λεπτομέρεια μεταφέρθηκε στον ψηφιακό κόσμο μέσω iPad. «Τα χρησιμοποιούμε για να καταγράφουμε τα πάντα ψηφιακά και έτσι δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούμε χαρτί» συμπληρώνει, κάτι που εκτιμά πως είναι ένα τεράστιο βήμα προς τα μπροστά καθώς στο παρελθόν δεδομένα μιας ανασκαφής μπορεί να βρισκόταν σε πολλαπλές ανεξάρτητες βάσεις δεδομένων, «ενώ τώρα όταν θα θέλουμε να μελετήσουμε κάποια πτυχή της ανασκαφής βλέπουμε πρακτικά τα πάντα και για κάθε πτυχή της ανασκαφής», όπως εξηγεί ο Βρετανός αρχαιολόγος.
Στο επόμενο διάστημα οι επιστήμονες αναμένεται να ξεκινήσουν τη μελέτη των ευρημάτων που εκτιμάται πως θα διαρκέσει περίπου δύο χρόνια με την έκδοση των αποτελεσμάτων να ακολουθεί. Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης των δύο επιστημόνων στο «Πρακτορείο 104,9 FM» και τον Σωτήρη Κυριακίδη ακολουθεί:
Λόρδος Colin Renfrew, καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ (Professor Emeritus of Archaeology and former Director of the McDonald Institute for Archaeological Research at the University of Cambridge)
ΕΡ. Κύριε καθηγητά είναι λίγα αυτά που γνωρίζουμε οι Έλληνες για την Κέρο οπότε θα θέλαμε να μας «ξεναγήσετε» στο μικρό αυτό νησί 4500 χρόνια π.Χ. Να γυρίσουμε το ρολόι πίσω στον χρόνο με τη βοήθεια σας…
Αυτό είναι κάτι που μπορώ να κάνω. Από τις ανασκαφές μας είναι ξεκάθαρο πως η Κέρος, και ιδιαίτερα η περιοχή του Κάβου στα δυτικά της Κέρου όπως και το μικρό νησί του Δασκαλιού ήταν ένα ναυτικό Ιερό, όπως θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε, περίπου στο 4500 π.χ, ένα ναυτικό Ιερό το οποίο αποκαλύπτεται πως ήταν το αρχαιότερο ναυτικό Ιερό στον κόσμο. Είναι κάτι ιδιαίτερο σημαντικό…
ΕΡ. Τι από όσα έχουν αποκαλυφθεί στις ανασκαφικές σας περιόδους μέχρι σήμερα θα χαρακτηρίζατε ως πιο συναρπαστικό;
Οι πιο συναρπαστικές ανακαλύψεις βρέθηκαν στο πεδίο ανασκαφών της περιοχής του Κάβου, όπου ανακαλύψαμε εκατοντάδες τμήματα, θραύσματα, από σπασμένα ειδώλια και γλυπτά από κυκλαδικό μάρμαρο, όπως εκείνα που το κοινό γνωρίζει μέσα από τα μουσεία του πλανήτη, με τα διπλωμένα χέρια, αλλά αυτά που βρήκαμε ήταν σπασμένα, στον ειδικό χώρο απόθεσης που βρήκαμε στον Κάβο, σπασμένα μάλιστα εξ επί τούτου και στη συνέχεια θαμμένα σκοπίμως μαζί με τμήματα από σπασμένα μαρμάρινα βέλη, σπασμένα δοχεία αγγειοπλαστικής και άλλα παρόμοια, συγγενή ευρήματα. Είναι λοιπόν ξεκάθαρο πως αυτές οι αποθέσεις μεταφέρθηκαν από διαφορετικά νησιά των Κυκλάδων και έχει η απόθεση τους στον Κάβο, στο νησί της Κέρου. Φέτος λοιπόν, οι ανασκαφές αφορούσαν τις σχετικούς οικισμούς, όπως στο Δασκαλιό που πιστεύουμε πως ήταν ενωμένο με τον Κάβο στην Κέρο με κάποιο δρόμο πάνω από το νερό κατά την εποχή στην οποία αναφερόμαστε (σ.σ 4500 π.χ).
ΕΡ. Ποιος είναι ο λόγος που για την επιστημονική κοινότητα αυτά τα οποία μας περιγράφετε είναι σημαντικά; Αλλάζει η αντίληψη που είχατε οι επιστήμονες, αρχαιολόγοι για τα μεταφορικά μέσα, τις μεταφορές μέσων ή αγαθών γενικότερα, σε εκείνη την περίοδο;
Είναι σίγουρα σημαντικό που ανακαλύπτονται τα ευρήματα υλικών που μεταφέρθηκαν από άλλα νησιά, η αλήθεια είναι όμως πως γνωρίζαμε πως οι θαλάσσιες μεταφορές ήταν εφικτές εκείνη την περίοδο, λόγω της μεταφοράς του οψιδιανού, του μαύρου οργανικού γυαλιού που χρησιμοποιείτο για την κατασκευή καρφιών κ.ο.κ, από το νησί της Μήλου που ξεκίνησε πολύ νωρίτερα. Το πιο σημαντικό όμως στοιχείο για εμάς ήταν πως για τα κτίρια που βρισκόταν πάνω στο Δασκαλιό, κτήρια που ήταν κατασκευασμένα από καλής ποιότητας μάρμαρο και είχαν τοιχοποιία με στοιχεία μαρμάρινα, όλο το μάρμαρο χρειαζόταν να εισαχθεί από τη Νάξο. Έτσι λοιπόν σε ό,τι αφορά την εισαγωγή, το πιο εντυπωσιακό ήταν πως έφεραν τόνους και τόνους από μάρμαρο από τη Νάξο στο Δασκαλιό ώστε να κατασκευάσουν τις δομές που βρίσκουμε εκεί.
ΕΡ. Συνεπώς το πλέον συναρπαστικό στοιχείο, με βάση τα όσα μας λέτε, είναι πως η όλη κατασκευή ήταν σύνθετη. Ήταν άρα ένα σημείο με σημαντικό ρόλο; Και ήταν οι κατασκευές τόσο εξελιγμένες και σε άλλα στοιχεία τους όπως οι υποδομές που είχαν σχέση με τη χρήση του νερού;
Ναι, αυτό είναι κάτι που μπορούμε να πούμε, ενώ εδώ θα πρέπει να τονίσω πως είμαστε ευγνώμονες προς την ελληνική Εφορεία Αρχαιοτήτων. Ευγνώμονες για τη συνεργασία και ως προς τις υπηρεσίες που μας έδωσαν την άδεια για τις ανασκαφές. Θέλω να ευχαριστήσω και τους συναδέρφους μου, όχι μόνο τον Dr. Boyd αλλά και την κα. Ειρήνη Λεγάκη από το μουσείο της Νάξου, την κα. Evi Margaritis από το «The Cyprus Institute» (σ.σ Ινστιτούτο Κύπρου) και την Δρ. Ιωάννα Μουτάφη που είχε την επίβλεψη των εργασιών του ανασκαφικού πεδίου στο Δασκαλιό. Σίγουρα λοιπόν είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό πως, υποθέτουμε για θρησκευτικούς λόγους, όλα αυτά τα ευρήματα μεταφέρονταν ήδη σπασμένα για λόγους που είχαν σχέση με θρησκευτική λατρεία, ως προσφορές στον Κάβο ενώ οι εντυπωσιακές κατασκευές χτίζονταν στο Δασκαλιό με εντυπωσιακές σκάλες, ένα από στοιχεία που μας εντυπωσιάζει περισσότερο.
Dr. Michael Boyd, University of Cambridge, Archaeology
ΕΡ. Κύριε Boyd, αν ταξιδεύαμε τώρα στον χρόνο, στα 4.500 χρόνια π.χ και πλησιάζαμε από τη θάλασσα το σημείο όπου είναι σε εξέλιξη οι ανασκαφικές έρευνες, τι είναι αυτό που θα βλέπαμε;
Αν πλησιάζαμε, θα ήμασταν σε ένα μικρό σκάφος, κάπου, 15 με 20 άτομα, θα ταξιδεύαμε και θα βλέπαμε το τριγωνικού σχήματος νησάκι του Δασκαλιού. Αυτό όμως που ανακαλύψαμε είναι πως, αντίθετα με τη σημερινή εικόνα, που είναι αυτή ενός βραχώδους νησιού, θα βλέπαμε πως στο παρελθόν ολόκληρο το νησί ήταν καλυμμένο από κατασκευές. Είχαν κατασκευάσει μια σειρά από τοίχους, τοιχία που είχαν κατασκευαστεί από βράχους, βράχοι που είχαν χρησιμοποιηθεί για να ετοιμαστούν επίπεδες επιφάνειες πάνω στης οποίες υπήρχαν τα κτήρια. Κτήρια που είχαν κατασκευαστεί από πολύ καλής ποιότητας ναξιώτικο μάρμαρο. Θα βλέπαμε λοιπόν, καθώς θα πλησιάζαμε την τοποθεσία, μια σειρά από επίπεδα καλυμμένα από κτήρια, κτήρια που έφταναν μέχρι τις κορυφές του λόφου. Αυτό πρέπει να δημιουργούσε τότε πολύ έντονη εικόνα. Πιστεύουμε πως όλο το σημείο που βλέπουμε σήμερα ήταν καλυμμένο από κατασκευές, ενώ στην περιοχή εκτιμούμε πως είχε δοθεί μια σχεδόν αστική εικόνα.
ΕΡ. Καθώς λοιπόν αποκαλύπτετε αυτή την εικόνα, υποθέτει κάποιος πως όλα τα ευρήματα πρέπει να καταγράφονται. Ποια είναι η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για αυτή την καταγραφή;
Πράγματι χρησιμοποιούμε πολλά στοιχεία νέας τεχνολογίας σε αυτές της ανασκαφές. Κατά πρώτον, αντί για τα κλασικά σχέδια που γίνονται με το χέρι, χρησιμοποιούμε μια τεχνική που ονομάζεται ψηφιακή φωτογραμμετρία (σ.σ digital photogrammetry) που είναι μια τεχνική που μας επιτρέπει να δημιουργούμε τρισδιάστατα μοντέλα από καθετί που κάνουμε. Αυτό είναι κάτι που εκτελείτο πολύ τακτικά κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, πολλές φορές την ημέρα σε κάθε περιοχή όπου κάναμε ανασκαφές και έτσι ώστε στο μέλλον να υπάρχουν χιλιάδες από αυτά τα μοντέλα σε τρεις διαστάσεις. Με αυτό τον τρόπο, όταν θα θέλουμε να ξαναδούμε τις ανασκαφή, να δούμε τις λεπτομέρειες, θα μπορούμε να δούμε σχεδόν τα πάντα αφού σε διαστήματα μιας ώρας ή δύο γίνεται καταγραφή μέσα σε μια τρισδιάστατη (3D) πραγματικότητα.
H άλλη πτυχή του συστήματος ανασκαφής είναι πως χρησιμοποιούμε συστήματα που έχουν σαν βάση τους ταμπλέτες iPad. Τα χρησιμοποιούμε για να καταγράφουμε τα πάντα ψηφιακά και έτσι δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούμε χαρτί. Τα χρησιμοποιούμαι και για να καταγράψουμε όλα τα ευρήματα, τις μελέτες των ευρημάτων, αλλά και όλα τα περιβαλλοντικά δεδομένα έτσι ώστε όλα να αποθηκεύονται μέσα σε μια μοναδική βάση δεδομένων. Αυτό είναι ένα τεράστιο βήμα προς τα μπροστά καθώς στο παρελθόν όλα τα δεδομένα μας θα ήταν σε ξεχωριστές βάσεις δεδομένων, ίσως και σε χαρτί πολλές φορές πέρα από τις ψηφιακές μορφές, ενώ τώρα όταν θα θέλουμε να μελετήσουμε κάποια πτυχή της ανασκαφής βλέπουμε πρακτικά τα πάντα και για κάθε πτυχή της ανασκαφής, αφού όλα τα δεδομένα είναι σε ένα μέρος.
ΕΡ. Μπορούμε συνεπώς να υποθέσουμε πως μια τέτοια διαδικασία θα επιταχύνει ενδεχομένως και την πρόσβαση ημών, των απλών πολιτών, στα ευρήματα και τα συμπεράσματα τους όταν αυτά θα γίνουν διαθέσιμα. Ποιος όμως θα ήταν ο ενδεχόμενος «τίτλος» που θα δίνατε αυτή τι ητιγμή για όσα έχετε βρει μέσα από αυτό το ταξίδι σε έναν κόσμο του 4500 π.χ αν σας το ζητούσε κάποιος;
Το σημαντικό στοιχείο που όλα τα διαφορετικά ευρήματα μας δίνουν, είναι η ιδέα, το κόνσεπτ των δικτύων που διατρέχουν το Αιγαίο Πέλαγος. Κάθε τμήμα των ευρημάτων μας, μας δείχνει πώς τα άτομα έφταναν στο Δασκαλιό και πώς έφευγαν μέσα από δίκτυα που διέτρεχαν το Αιγαίο Πέλαγος. Θα σκεφτόμουν λοιπόν (σ.σ αν καλείτο να δώσει ένα τίτλο στα αποτελέσματα) ως τίτλο κάποιον που θα είχε να κάνει με τα δίκτυα. Ο καθηγητής Renfrew από την άλλη προτιμά να μιλά για την «Συνομοσπονδία της Κέρου» που είναι ένας τρόπος για να μιλήσει κανείς για το το ότι η Κέρος φαίνεται τρόπον τινά να είναι στο κέντρο της έννοιας μιας «κοινότητας» στις Κυκλάδες της εποχής.
ΕΡ. Τι φέρνει το τέλος αυτής της ανασκαφικής περιόδου και ποια είναι τα σχέδια για τα επόμενα στάδια;
Θα ξεκινήσουμε άμεσα την περίοδο της μελέτης των ευρημάτων, που εκτιμώ πως θα διαρκέσει περίπου δύο χρόνια και μετά θα προχωρήσουμε άμεσα στην έκδοση των αποτελεσμάτων.
Ξύλο ελιάς που βρέθηκε στις ανασκαφές οι οποίες συνεχίστηκαν και φέτος στον προϊστορικό οικισμό στη θέση «Κοίμηση Θηρασίας», που χρονολογείται στην Πρώιμη και Μέση Εποχή του Χαλκού, όταν η Θηρασία ήταν ακόμα ενωμένη με τη Θήρα, δίνει μια χρονολόγηση που μεταφέρει την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης μερικές δεκαετίες πιο μετά από ό,τι εκτιμούσαν οι υποστηρικτές της υψηλής χρονολόγησης.
Συγκεκριμένα, ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού ως προς τα φετινά αποτελέσματα των ερευνών που έγιναν στον οικισμό ο οποίος «καταλαμβάνει την κορυφή και τα ανώτερα πρανή επιβλητικού λόφου στο νότιο άκρο της σημερινής Θηρασίας, στο φρύδι της προεκρηξιακής καλδέρας», αναφέρει:
«Σημαντική επιτυχία της έρευνας στη Θηρασία είναι η ανεύρεση και χρονολόγηση ξύλου ελιάς από την τελευταία στρωματογραφική φάση πριν την έκρηξη. Η ραδιοχρονολόγηση και δενδροχρονολόγηση από τους R. Hodgins και Ch. Pearson (Πανεπιστήμιο Αριζόνας, Τucson) υποδεικνύει με την εφαρμογή μιας νέας καμπύλης βαθμονόμησης την απόλυτη χρονολόγηση του ξύλου της Θηρασίας στον πρώιμο 16ο αι. π.Χ. και κατά συνέπεια μία χρονολόγηση της μινωικής έκρηξης μερικές δεκαετίες μετά από ό,τι οι υποστηρικτές της υψηλής χρονολόγησης θεωρούσαν έως τώρα».
Εντυπωσιακά όμως είναι και τα υπόλοιπα ευρήματα της φετινής έρευνας, οι ανασκαφικές τομές της οποίας διανοίχθηκαν «στη νότια πλευρά του λόφου της Κοίμησης, στην ίδια ισοϋψή με άλλα κτίρια του οικισμού που εντοπίστηκαν τις προηγούμενες περιόδους, δηλαδή το μεγάλο ελλειψοειδές κτίσμα και τις μικρότερες κατασκευές, φωλιασμένες με μεγάλη ευρηματικότητα στον μυχό των ηφαιστειακών βράχων». Όπως αναφέρει η ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ, «η ανασκαφική έρευνα επικεντρώθηκε σε σημείο όπου κατά την γεωφυσική έρευνα είχαν εντοπιστεί πιθανά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα εγκιβωτισμένα στα στρώματα της μινωικής έκρηξης. Πράγματι από την πρώτη ώρα της ανασκαφής μέσα στην τέφρα και την ελαφρόπετρα φάνηκαν ισχυρότατοι τοίχοι, ευθύγραμμοι, επιμελημένης κατασκευής εκ των οποίων ο ένας ήταν μήκους περίπου 7 μέτρων».
«Ο σημαντικότερος ανεσκαμμένος χώρος», συνεχίζει η ανακοίνωση, «κατέβαινε ανασκαφικά σε βάθος δύο μέτρων και με την εύρεση θρανίου που διατρέχει όλο το μήκος του νότιου τοίχου έδωσε ενδιαφέροντα στοιχεία για τη χρήση του χώρου. Η γενική όψη της κατασκευής αυτής και των ευρημάτων της είναι σημαντικά διαφορετική από τις γνωστές έως τώρα του οικισμού. Οι μεγάλοι ευθύγραμμοι τοίχοι και η σχετικά έντονη παρουσία της μεσοκυκλαδικής κεραμικής σε αδιατάρακτα στρώματα υποδεικνύουν ότι πιθανότατα βρισκόμαστε σε ευρύ μεσοκυκλαδικό ορίζοντα (2000-1700 π.Χ. περίπου), που ίσως ενσωματώνει προγενέστερες ισχυρές κατασκευές της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου. Ακόμη είναι νωρίς για εικασίες ως προς τον χαρακτήρα των τοίχων, αν αποτελούσαν δηλαδή τμήμα αμυντικού περιβόλου ή τμήμα οικιών», σημειώνεται στην ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ.
Σε άλλο σημείο αναφέρεται ότι στη φετινή έρευνα διασαφηνίστηκαν τα στρώματα και τα δάπεδα σε άνδηρο στο κέντρο περίπου ανασκαμμένου οικισμού, γεγονός που φέρει τη Θηρασία, ενωμένη με τη Θήρα την περίοδο μελέτης, χρονολογικά και οικιστικά να στους αντίστοιχους αιγαιακούς οικισμούς, όπως κυρίως του Ακρωτηρίου αλλά και του Σκάρκου Ίου, καθώς και του Δασκαλειού Κέρου.
Η ανασκαφή διεξάγεται υπό την ευθύνη των Κ. Σμπόνια (Ιόνιο Πανεπιστήμιο), Ι. Τζαχίλη (Πανεπιστήμιο Κρήτης) και Μ. Ευσταθίου (Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων), με τη συνεργασία διεπιστημονικής ομάδας ερευνητών και την υποστήριξη του Δήμου Θήρας, του INSTAP και της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής. (Πηγή: santorininews.gr)
ΑΠΕ
Στο χαμήλωμα της αυλαίας της ανασκαφικής περιόδου μίλησαν στο ραδιοφωνικό σταθμό του ΑΠΕ- ΜΠΕ, «Πρακτορείο 104,9 FM», ο διακεκριμένος αρχαιολόγος, ερευνητής και παλαιογλωσσολόγος Λόρδος Κόλιν Ρένφριου (Colin Renfrew) και ο δρ. Μάικλ Μπόιντ (Michael Boyd), αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου της Cambridge, οι οποίοι αναφέρθηκαν στα ευρήματα εκεί όπου βρίσκονταν ο προϊστορικός οικισμός του Δασκαλιού τις νέες ανακαλύψεις και τα πρώτα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν από τα όσα ανευθέρηκαν σε αυτή τη μορφολογικά σε σχήμα πυραμίδας νησίδα.
Οι φετινές ανασκαφές εστίασαν λοιπόν στη μια ευρύτερη περιοχή και αφορούσαν πιο ειδικά οικισμούς όπως αυτός του Δασκαλιού, που εκτιμάται πως 4500 χρόνια π.Χ, ήταν ενωμένος με το την περιοχή του Κάβου στην Κέρο, με δίοδο πάνω από το νερό, ενώ φαίνεται πως επιβεβαιώνουν την Κέρο ως επίκεντρο μιας ευρύτερης περιοχής των Κυκλάδων.
Αποθέσεις που μεταφέρθηκαν από διαφορετικά νησιά των Κυκλάδων στον Κάβο της Κέρου, σπασμένα ειδώλια, γλυπτά από κυκλαδικό μάρμαρο, τμήματα από σπασμένα μαρμάρινα βέλη, σπασμένα δοχεία αγγειοπλαστικής αποτελούσαν μέρος των ευρημάτων στη περιοχή. Τα ευρήματα αυτά μεταφέρονταν εκεί ήδη σπασμένα στην αρχαιότητα, για λόγους που είχαν σχέση με θρησκευτική λατρεία, ως προσφορές στον Κάβο γεωγραφικά το καλύτερο φυσικό λιμάνι του νησιού, με θέα στο βόρειο, το νότιο και το δυτικό Αιγαίο.
Καταγραφή με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας
Σημαντική παράμετρος της ανασκαφικής προσπάθειας είναι και αυτή της χρήσης της πλέον σύγχρονης τεχνολογίας. «Αντί για τα κλασικά σχέδια που γίνονται με το χέρι χρησιμοποιούμε μια τεχνική που ονομάζεται ψηφιακή φωτογραμμετρία (σ.σ digital photogrammetry), τεχνική που μας επιτρέπει να δημιουργούμε τρισδιάστατα μοντέλα από καθετί που κάνουμε» εξηγεί επί του θέματος ο Dr. Michael Boyd, αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου Cambridge, ενώ τονίζει πως με τις νέες τεχνικές η ανασκαφή αποκτά πλήρη ψηφιακή απεικόνιση.
«Με αυτό τον τρόπο όταν θα θέλουμε να ξαναδούμε την ανασκαφή, να δούμε τις λεπτομέρειες, θα μπορούμε να δούμε σχεδόν τα πάντα, αφού σε διαστήματα μιας ώρας ή δύο γίνεται καταγραφή μέσα σε μια τρισδιάστατη (3D) πραγματικότητα» αναφέρει ο κ.Boyd. Κάθε λεπτομέρεια μεταφέρθηκε στον ψηφιακό κόσμο μέσω iPad. «Τα χρησιμοποιούμε για να καταγράφουμε τα πάντα ψηφιακά και έτσι δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούμε χαρτί» συμπληρώνει, κάτι που εκτιμά πως είναι ένα τεράστιο βήμα προς τα μπροστά καθώς στο παρελθόν δεδομένα μιας ανασκαφής μπορεί να βρισκόταν σε πολλαπλές ανεξάρτητες βάσεις δεδομένων, «ενώ τώρα όταν θα θέλουμε να μελετήσουμε κάποια πτυχή της ανασκαφής βλέπουμε πρακτικά τα πάντα και για κάθε πτυχή της ανασκαφής», όπως εξηγεί ο Βρετανός αρχαιολόγος.
Στο επόμενο διάστημα οι επιστήμονες αναμένεται να ξεκινήσουν τη μελέτη των ευρημάτων που εκτιμάται πως θα διαρκέσει περίπου δύο χρόνια με την έκδοση των αποτελεσμάτων να ακολουθεί. Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης των δύο επιστημόνων στο «Πρακτορείο 104,9 FM» και τον Σωτήρη Κυριακίδη ακολουθεί:
Λόρδος Colin Renfrew, καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ (Professor Emeritus of Archaeology and former Director of the McDonald Institute for Archaeological Research at the University of Cambridge)
ΕΡ. Κύριε καθηγητά είναι λίγα αυτά που γνωρίζουμε οι Έλληνες για την Κέρο οπότε θα θέλαμε να μας «ξεναγήσετε» στο μικρό αυτό νησί 4500 χρόνια π.Χ. Να γυρίσουμε το ρολόι πίσω στον χρόνο με τη βοήθεια σας…
Αυτό είναι κάτι που μπορώ να κάνω. Από τις ανασκαφές μας είναι ξεκάθαρο πως η Κέρος, και ιδιαίτερα η περιοχή του Κάβου στα δυτικά της Κέρου όπως και το μικρό νησί του Δασκαλιού ήταν ένα ναυτικό Ιερό, όπως θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε, περίπου στο 4500 π.χ, ένα ναυτικό Ιερό το οποίο αποκαλύπτεται πως ήταν το αρχαιότερο ναυτικό Ιερό στον κόσμο. Είναι κάτι ιδιαίτερο σημαντικό…
ΕΡ. Τι από όσα έχουν αποκαλυφθεί στις ανασκαφικές σας περιόδους μέχρι σήμερα θα χαρακτηρίζατε ως πιο συναρπαστικό;
Οι πιο συναρπαστικές ανακαλύψεις βρέθηκαν στο πεδίο ανασκαφών της περιοχής του Κάβου, όπου ανακαλύψαμε εκατοντάδες τμήματα, θραύσματα, από σπασμένα ειδώλια και γλυπτά από κυκλαδικό μάρμαρο, όπως εκείνα που το κοινό γνωρίζει μέσα από τα μουσεία του πλανήτη, με τα διπλωμένα χέρια, αλλά αυτά που βρήκαμε ήταν σπασμένα, στον ειδικό χώρο απόθεσης που βρήκαμε στον Κάβο, σπασμένα μάλιστα εξ επί τούτου και στη συνέχεια θαμμένα σκοπίμως μαζί με τμήματα από σπασμένα μαρμάρινα βέλη, σπασμένα δοχεία αγγειοπλαστικής και άλλα παρόμοια, συγγενή ευρήματα. Είναι λοιπόν ξεκάθαρο πως αυτές οι αποθέσεις μεταφέρθηκαν από διαφορετικά νησιά των Κυκλάδων και έχει η απόθεση τους στον Κάβο, στο νησί της Κέρου. Φέτος λοιπόν, οι ανασκαφές αφορούσαν τις σχετικούς οικισμούς, όπως στο Δασκαλιό που πιστεύουμε πως ήταν ενωμένο με τον Κάβο στην Κέρο με κάποιο δρόμο πάνω από το νερό κατά την εποχή στην οποία αναφερόμαστε (σ.σ 4500 π.χ).
ΕΡ. Ποιος είναι ο λόγος που για την επιστημονική κοινότητα αυτά τα οποία μας περιγράφετε είναι σημαντικά; Αλλάζει η αντίληψη που είχατε οι επιστήμονες, αρχαιολόγοι για τα μεταφορικά μέσα, τις μεταφορές μέσων ή αγαθών γενικότερα, σε εκείνη την περίοδο;
Είναι σίγουρα σημαντικό που ανακαλύπτονται τα ευρήματα υλικών που μεταφέρθηκαν από άλλα νησιά, η αλήθεια είναι όμως πως γνωρίζαμε πως οι θαλάσσιες μεταφορές ήταν εφικτές εκείνη την περίοδο, λόγω της μεταφοράς του οψιδιανού, του μαύρου οργανικού γυαλιού που χρησιμοποιείτο για την κατασκευή καρφιών κ.ο.κ, από το νησί της Μήλου που ξεκίνησε πολύ νωρίτερα. Το πιο σημαντικό όμως στοιχείο για εμάς ήταν πως για τα κτίρια που βρισκόταν πάνω στο Δασκαλιό, κτήρια που ήταν κατασκευασμένα από καλής ποιότητας μάρμαρο και είχαν τοιχοποιία με στοιχεία μαρμάρινα, όλο το μάρμαρο χρειαζόταν να εισαχθεί από τη Νάξο. Έτσι λοιπόν σε ό,τι αφορά την εισαγωγή, το πιο εντυπωσιακό ήταν πως έφεραν τόνους και τόνους από μάρμαρο από τη Νάξο στο Δασκαλιό ώστε να κατασκευάσουν τις δομές που βρίσκουμε εκεί.
ΕΡ. Συνεπώς το πλέον συναρπαστικό στοιχείο, με βάση τα όσα μας λέτε, είναι πως η όλη κατασκευή ήταν σύνθετη. Ήταν άρα ένα σημείο με σημαντικό ρόλο; Και ήταν οι κατασκευές τόσο εξελιγμένες και σε άλλα στοιχεία τους όπως οι υποδομές που είχαν σχέση με τη χρήση του νερού;
Ναι, αυτό είναι κάτι που μπορούμε να πούμε, ενώ εδώ θα πρέπει να τονίσω πως είμαστε ευγνώμονες προς την ελληνική Εφορεία Αρχαιοτήτων. Ευγνώμονες για τη συνεργασία και ως προς τις υπηρεσίες που μας έδωσαν την άδεια για τις ανασκαφές. Θέλω να ευχαριστήσω και τους συναδέρφους μου, όχι μόνο τον Dr. Boyd αλλά και την κα. Ειρήνη Λεγάκη από το μουσείο της Νάξου, την κα. Evi Margaritis από το «The Cyprus Institute» (σ.σ Ινστιτούτο Κύπρου) και την Δρ. Ιωάννα Μουτάφη που είχε την επίβλεψη των εργασιών του ανασκαφικού πεδίου στο Δασκαλιό. Σίγουρα λοιπόν είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό πως, υποθέτουμε για θρησκευτικούς λόγους, όλα αυτά τα ευρήματα μεταφέρονταν ήδη σπασμένα για λόγους που είχαν σχέση με θρησκευτική λατρεία, ως προσφορές στον Κάβο ενώ οι εντυπωσιακές κατασκευές χτίζονταν στο Δασκαλιό με εντυπωσιακές σκάλες, ένα από στοιχεία που μας εντυπωσιάζει περισσότερο.
Dr. Michael Boyd, University of Cambridge, Archaeology
ΕΡ. Κύριε Boyd, αν ταξιδεύαμε τώρα στον χρόνο, στα 4.500 χρόνια π.χ και πλησιάζαμε από τη θάλασσα το σημείο όπου είναι σε εξέλιξη οι ανασκαφικές έρευνες, τι είναι αυτό που θα βλέπαμε;
Αν πλησιάζαμε, θα ήμασταν σε ένα μικρό σκάφος, κάπου, 15 με 20 άτομα, θα ταξιδεύαμε και θα βλέπαμε το τριγωνικού σχήματος νησάκι του Δασκαλιού. Αυτό όμως που ανακαλύψαμε είναι πως, αντίθετα με τη σημερινή εικόνα, που είναι αυτή ενός βραχώδους νησιού, θα βλέπαμε πως στο παρελθόν ολόκληρο το νησί ήταν καλυμμένο από κατασκευές. Είχαν κατασκευάσει μια σειρά από τοίχους, τοιχία που είχαν κατασκευαστεί από βράχους, βράχοι που είχαν χρησιμοποιηθεί για να ετοιμαστούν επίπεδες επιφάνειες πάνω στης οποίες υπήρχαν τα κτήρια. Κτήρια που είχαν κατασκευαστεί από πολύ καλής ποιότητας ναξιώτικο μάρμαρο. Θα βλέπαμε λοιπόν, καθώς θα πλησιάζαμε την τοποθεσία, μια σειρά από επίπεδα καλυμμένα από κτήρια, κτήρια που έφταναν μέχρι τις κορυφές του λόφου. Αυτό πρέπει να δημιουργούσε τότε πολύ έντονη εικόνα. Πιστεύουμε πως όλο το σημείο που βλέπουμε σήμερα ήταν καλυμμένο από κατασκευές, ενώ στην περιοχή εκτιμούμε πως είχε δοθεί μια σχεδόν αστική εικόνα.
ΕΡ. Καθώς λοιπόν αποκαλύπτετε αυτή την εικόνα, υποθέτει κάποιος πως όλα τα ευρήματα πρέπει να καταγράφονται. Ποια είναι η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για αυτή την καταγραφή;
Πράγματι χρησιμοποιούμε πολλά στοιχεία νέας τεχνολογίας σε αυτές της ανασκαφές. Κατά πρώτον, αντί για τα κλασικά σχέδια που γίνονται με το χέρι, χρησιμοποιούμε μια τεχνική που ονομάζεται ψηφιακή φωτογραμμετρία (σ.σ digital photogrammetry) που είναι μια τεχνική που μας επιτρέπει να δημιουργούμε τρισδιάστατα μοντέλα από καθετί που κάνουμε. Αυτό είναι κάτι που εκτελείτο πολύ τακτικά κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, πολλές φορές την ημέρα σε κάθε περιοχή όπου κάναμε ανασκαφές και έτσι ώστε στο μέλλον να υπάρχουν χιλιάδες από αυτά τα μοντέλα σε τρεις διαστάσεις. Με αυτό τον τρόπο, όταν θα θέλουμε να ξαναδούμε τις ανασκαφή, να δούμε τις λεπτομέρειες, θα μπορούμε να δούμε σχεδόν τα πάντα αφού σε διαστήματα μιας ώρας ή δύο γίνεται καταγραφή μέσα σε μια τρισδιάστατη (3D) πραγματικότητα.
H άλλη πτυχή του συστήματος ανασκαφής είναι πως χρησιμοποιούμε συστήματα που έχουν σαν βάση τους ταμπλέτες iPad. Τα χρησιμοποιούμε για να καταγράφουμε τα πάντα ψηφιακά και έτσι δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούμε χαρτί. Τα χρησιμοποιούμαι και για να καταγράψουμε όλα τα ευρήματα, τις μελέτες των ευρημάτων, αλλά και όλα τα περιβαλλοντικά δεδομένα έτσι ώστε όλα να αποθηκεύονται μέσα σε μια μοναδική βάση δεδομένων. Αυτό είναι ένα τεράστιο βήμα προς τα μπροστά καθώς στο παρελθόν όλα τα δεδομένα μας θα ήταν σε ξεχωριστές βάσεις δεδομένων, ίσως και σε χαρτί πολλές φορές πέρα από τις ψηφιακές μορφές, ενώ τώρα όταν θα θέλουμε να μελετήσουμε κάποια πτυχή της ανασκαφής βλέπουμε πρακτικά τα πάντα και για κάθε πτυχή της ανασκαφής, αφού όλα τα δεδομένα είναι σε ένα μέρος.
ΕΡ. Μπορούμε συνεπώς να υποθέσουμε πως μια τέτοια διαδικασία θα επιταχύνει ενδεχομένως και την πρόσβαση ημών, των απλών πολιτών, στα ευρήματα και τα συμπεράσματα τους όταν αυτά θα γίνουν διαθέσιμα. Ποιος όμως θα ήταν ο ενδεχόμενος «τίτλος» που θα δίνατε αυτή τι ητιγμή για όσα έχετε βρει μέσα από αυτό το ταξίδι σε έναν κόσμο του 4500 π.χ αν σας το ζητούσε κάποιος;
ΕΡ. Τι φέρνει το τέλος αυτής της ανασκαφικής περιόδου και ποια είναι τα σχέδια για τα επόμενα στάδια;
Θα ξεκινήσουμε άμεσα την περίοδο της μελέτης των ευρημάτων, που εκτιμώ πως θα διαρκέσει περίπου δύο χρόνια και μετά θα προχωρήσουμε άμεσα στην έκδοση των αποτελεσμάτων.
Ξύλο ελιάς που βρέθηκε στις ανασκαφές οι οποίες συνεχίστηκαν και φέτος στον προϊστορικό οικισμό στη θέση «Κοίμηση Θηρασίας», που χρονολογείται στην Πρώιμη και Μέση Εποχή του Χαλκού, όταν η Θηρασία ήταν ακόμα ενωμένη με τη Θήρα, δίνει μια χρονολόγηση που μεταφέρει την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης μερικές δεκαετίες πιο μετά από ό,τι εκτιμούσαν οι υποστηρικτές της υψηλής χρονολόγησης.
Μεγάλη ανατροπή για τη «βιβλική» καταστροφή της Σαντορίνης
«Σημαντική επιτυχία της έρευνας στη Θηρασία είναι η ανεύρεση και χρονολόγηση ξύλου ελιάς από την τελευταία στρωματογραφική φάση πριν την έκρηξη. Η ραδιοχρονολόγηση και δενδροχρονολόγηση από τους R. Hodgins και Ch. Pearson (Πανεπιστήμιο Αριζόνας, Τucson) υποδεικνύει με την εφαρμογή μιας νέας καμπύλης βαθμονόμησης την απόλυτη χρονολόγηση του ξύλου της Θηρασίας στον πρώιμο 16ο αι. π.Χ. και κατά συνέπεια μία χρονολόγηση της μινωικής έκρηξης μερικές δεκαετίες μετά από ό,τι οι υποστηρικτές της υψηλής χρονολόγησης θεωρούσαν έως τώρα».
Εντυπωσιακά όμως είναι και τα υπόλοιπα ευρήματα της φετινής έρευνας, οι ανασκαφικές τομές της οποίας διανοίχθηκαν «στη νότια πλευρά του λόφου της Κοίμησης, στην ίδια ισοϋψή με άλλα κτίρια του οικισμού που εντοπίστηκαν τις προηγούμενες περιόδους, δηλαδή το μεγάλο ελλειψοειδές κτίσμα και τις μικρότερες κατασκευές, φωλιασμένες με μεγάλη ευρηματικότητα στον μυχό των ηφαιστειακών βράχων». Όπως αναφέρει η ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ, «η ανασκαφική έρευνα επικεντρώθηκε σε σημείο όπου κατά την γεωφυσική έρευνα είχαν εντοπιστεί πιθανά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα εγκιβωτισμένα στα στρώματα της μινωικής έκρηξης. Πράγματι από την πρώτη ώρα της ανασκαφής μέσα στην τέφρα και την ελαφρόπετρα φάνηκαν ισχυρότατοι τοίχοι, ευθύγραμμοι, επιμελημένης κατασκευής εκ των οποίων ο ένας ήταν μήκους περίπου 7 μέτρων».
«Ο σημαντικότερος ανεσκαμμένος χώρος», συνεχίζει η ανακοίνωση, «κατέβαινε ανασκαφικά σε βάθος δύο μέτρων και με την εύρεση θρανίου που διατρέχει όλο το μήκος του νότιου τοίχου έδωσε ενδιαφέροντα στοιχεία για τη χρήση του χώρου. Η γενική όψη της κατασκευής αυτής και των ευρημάτων της είναι σημαντικά διαφορετική από τις γνωστές έως τώρα του οικισμού. Οι μεγάλοι ευθύγραμμοι τοίχοι και η σχετικά έντονη παρουσία της μεσοκυκλαδικής κεραμικής σε αδιατάρακτα στρώματα υποδεικνύουν ότι πιθανότατα βρισκόμαστε σε ευρύ μεσοκυκλαδικό ορίζοντα (2000-1700 π.Χ. περίπου), που ίσως ενσωματώνει προγενέστερες ισχυρές κατασκευές της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου. Ακόμη είναι νωρίς για εικασίες ως προς τον χαρακτήρα των τοίχων, αν αποτελούσαν δηλαδή τμήμα αμυντικού περιβόλου ή τμήμα οικιών», σημειώνεται στην ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ.
Σε άλλο σημείο αναφέρεται ότι στη φετινή έρευνα διασαφηνίστηκαν τα στρώματα και τα δάπεδα σε άνδηρο στο κέντρο περίπου ανασκαμμένου οικισμού, γεγονός που φέρει τη Θηρασία, ενωμένη με τη Θήρα την περίοδο μελέτης, χρονολογικά και οικιστικά να στους αντίστοιχους αιγαιακούς οικισμούς, όπως κυρίως του Ακρωτηρίου αλλά και του Σκάρκου Ίου, καθώς και του Δασκαλειού Κέρου.
Η ανασκαφή διεξάγεται υπό την ευθύνη των Κ. Σμπόνια (Ιόνιο Πανεπιστήμιο), Ι. Τζαχίλη (Πανεπιστήμιο Κρήτης) και Μ. Ευσταθίου (Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων), με τη συνεργασία διεπιστημονικής ομάδας ερευνητών και την υποστήριξη του Δήμου Θήρας, του INSTAP και της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής. (Πηγή: santorininews.gr)
ΑΠΕ
