Πανούκλα: Λύθηκε ο
γρίφος της προέλευσης του «Μαύρου Θανάτου» στη μεσαιωνική Ευρώπη
Το
μυστήριο 675 ετών λύνει η ανάλυση του DNA επτά ανθρώπων που είχαν πεθάνει τον 14ο αιώνα από
βουβωνική πανώλη (πανούκλα).
Συγκεκριμένα,
νέα γερμανική επιστημονική έρευνα με επικεφαλής μια Ελληνίδα της διασποράς,
έδειξε ότι ο τρομερός «Μαύρος Θάνατος», όπως έγινε γνωστή η πιθανώς μεγαλύτερη
πανδημία στην ανθρώπινη ιστορία, που σάρωσε την Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα,
προήλθε από την Κεντρική Ευρασία και συγκεκριμένα από την
περιοχή του σημερινού βορείου Κιργιστάν.
Η
λεγόμενη «μαύρη πανώλη», που προκλήθηκε από το βακτήριο Yersinia
pestis, εξόντωσε έως το 60% του ευρωπαϊκού πληθυσμού μεταξύ 1346-1353 μ.Χ. Παρά
τις προσπάθειες των επιστημόνων εδώ και χρόνια, η γεωγραφική προέλευση εκείνης
της πανδημίας παρέμενε αβέβαιη έως τώρα, με τις πιθανές
περιοχές από όπου πήγασε η λοιμώδης νόσος, να εκτείνονται από τη Δυτική Ευρασία
μέχρι την Ανατολική Ασία και την Κίνα.
Οι
ερευνητές, με επικεφαλής τη δρα Μαρία Σπύρου, μεταδιδακτορική ερευνήτρια του
γερμανικού Πανεπιστημίου του Τίμπινγκεν και του Τμήματος Αρχαιογενετικής του
Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για την Επιστήμη της Ανθρώπινης Ιστορίας στην Ιένα, που
έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature», προσδιόρισαν την περιοχή
Τιαν Σαν της Λίμνης Ισίκ-Κουλ του σημερινού Κιργιστάν ως το
πιθανότερο επίκεντρο της πανούκλας, η οποία μετά εξαπλώθηκε
προς τα δυτικά μέσω κυρίως των εμπορικών οδών.
Στην
εν λόγω περιοχή έχουν βρεθεί από τους αρχαιολόγους απρόσμενα πολλοί τάφοι της
περιόδου 1338-1339 μ.Χ. με ενδείξεις, όπως επιγραφές στη συριακή γλώσσα σε
ταφόπλακες, που παραπέμπουν στην πανώλη ως αιτία θανάτου.
Σε
συνδυασμό με τη νέα γενετική ανάλυση αρχαίου DNA από τα δόντια επτά σκελετών σε
δύο νεκροταφεία αυτής της περιοχής και την ανίχνευση του «ένοχου» βακτήριου
Yersinia σε τρεις από αυτούς, η μελέτη κατέληξε στην εκτίμηση ότι το σημείο
εκείνο έπαιξε τον κομβικό ρόλο στο ξέσπασμα της επιδημίας. Η συγκριτική
γενετική ανάλυση με σημερινά στελέχη του ίδιου βακτηρίου, κατέληξε στο
συμπέρασμα ότι το αρχαίο στέλεχος είχε ντόπια καταγωγή.
Το 1347 η πανώλη εισήλθε στη Μεσόγειο μέσω του θαλάσσιου εμπορίου και των πλοίων που μετέφεραν προϊόντα από τις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας που τότε βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της μογγολικής Χρυσής Ορδής. Στη συνέχεια, η πανώλη εξαπλώθηκε στην Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική. Το πρώτο αυτό κύμα είχε τη συνέχεια του σε ένα μακρόχρονο δεύτερο κύμα που διήρκεσε έως τον 19ο αιώνα.
«Βρήκαμε
το πηγαίο στέλεχος του Μαύρου Θανάτου και ακόμη γνωρίζουμε την ακριβή
χρονολογία του (1338)», δήλωσε η Σπύρου, η οποία έχει εξειδικευθεί στην ιστορία
και εξέλιξη των λοιμωδών νόσων, ιδίως της πανώλης.
«Παρά
τον κίνδυνο περιβαλλοντικής μόλυνσης (των δειγμάτων DNA) και την ανυπαρξία
εγγυήσεων ότι τα βακτήρια θα είχαν μπορέσει να διατηρηθούν, καταφέραμε να
αλληλουχίσουμε αρχαίο DNA από επτά άτομα από δύο νεκροταφεία και βρήκαμε το DNA
του βακτηρίου της πανώλης σε τρία από αυτά», πρόσθεσε.
Ο
καθηγητής Γιοχάνες Κράουζε του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ επεσήμανε ότι «ακριβώς
όπως η Covid, ο Μαύρος Θάνατος υπήρξε μια αναδυόμενη νόσος και η αρχή μιας
τεράστιας πανδημίας που συνεχίστηκε για περίπου 500 χρόνια. Είναι πολύ
σημαντικό να κατανοήσουμε πραγματικά υπό ποιές συνθήκες η πανώλη εμφανίστηκε».
Η
πανώλη δεν είναι κατά βάση ανθρώπινη νόσος, αλλά το βακτήριο της επιβιώνει μέσα
σε πληθυσμούς τρωκτικών ανά τον κόσμο. Λογικά, σύμφωνα με τους ερευνητές, το
αρχαίο κεντροασιατικό στέλεχος που προκάλεσε την τοπική επιδημία του 1338-39
και στη συνέχεια πυροδότησε την ευρύτερη πανδημία, πρέπει να προήλθε επίσης από
τρωκτικά.
Σύνδεσμος
για την επιστημονική δημοσίευση:
https://www.nature.com/articles/s41586-022-04800-3
πηγή: CNN.gr -
